De oorzaken van moeilijk hanteerbaar gedrag

Er kunnen heel veel oorzaken zijn. Niet enkel het proces van dementie is de oorzaak van gedragsveranderingen. Het is meestal een samenspel van factoren (volgens het model van de Britse psychogerontoloog, Tom Kitwood, 1997):

• Persoonlijkheidsfactoren en ‘copingstijl’

Het karakter van de mensen en de manier waarop mensen omgaan met hun aandoening. Sommige personen met dementie vertonen dezelfde persoonlijkheid als voordien. Een persoon die altijd snel geprikkeld en kwaad was, kan zo blijven. Een persoon die steeds vriendelijk en gevoelig was, kan ook zo blijven. Sommige personen met dementie kunnen echter een totale verandering vertonen en dingen doen die buiten hun karakter liggen. Zo kan bijvoorbeeld een stille, kalme echtgenoot agressief worden.

• Levensgeschiedenis

Het is belangrijk om het levensverhaal van personen met dementie te kennen. Het gedrag kan met het verleden te maken hebben. Door bepaald gedrag te stellen, proberen personen met dementie hun vertrouwde verleden (dat voor hen nu bezig is) voort te zetten. Het is ook mogelijk dat bepaald gedrag (bijv. hamsteren, papiertjes rapen, …) niet lijkt op activiteiten die personen met dementie vroeger deden.

• Lichamelijke gezondheid

Het is erg belangrijk om te laten onderzoeken of er geen lichamelijke stoornis met pijn of andere lichamelijke ongemakken of lichamelijke behoeften (honger, dorst) achter het moeilijk hanteerbaar gedrag zitten.

• Neurologische schade

Fysieke veranderingen van de hersenen en letsels in bepaalde gebieden in de hersenen hebben onvermijdelijk hun weerslag op het gedrag van de persoon met dementie. Het geheugenverlies van personen met dementie is vaak rechtstreeks de oorzaak van ‘moeilijke gedrag’.

• Sociale- en omgevingsfactoren

Dit is het geheel van sociale, culturele, economische en religieuze factoren die van invloed zijn op het gedrag van de persoon met dementie. De situatie (bepaalde prikkels) en meer bepaald de herinneringen die de situatie kan oproepen, zal de gevoelens van de persoon met dementie bepalen. Daarom is het belangrijk om aangename situaties te creëren.

Bepaalde factoren zijn niet te beïnvloeden en andere juist wel. Niet of moeilijk beïnvloedbare factoren zijn de neurologische schade en de persoonlijkheid. Het is van belang om te weten wat de precieze oorzaak van dementie is (welke neurologische schade) en welke persoonlijkheidskenmerken een rol spelen. Dit kan helpen om gedrag te begrijpen en om de personen met dementie op de juiste manier te kunnen ondersteunen. Lichamelijke gezondheid en sociale- en omgevingsfactoren zijn de factoren die wel te beïnvloeden zijn.

In veel gevallen kunnen zij ons niet goed meer begrijpen, maar wij kunnen wel leren hen te begrijpen.

- Jos Cuijten, verpleegkundige, actrice en auteur van ‘Is dementie erg?’