Observeren, registreren en reageren
Je gaat elke keer als er zich een moeilijke situatie voordoet, een aantal zaken noteren:
- Wat was de persoon met dementie aan het doen?
- In welke ruimte speelde het voorval zich af? Wat gebeurde daar?
- Wie was aanwezig?
- Wat was blijkbaar de aanleiding?
Op basis van zo’n registratie kan je soms patronen vinden. Zo werd bijvoorbeeld een oudere man met dementie vooral onrustig als een bepaalde verpleegster in de buurt was. Men wist niet direct hoe het kwam, want de verpleegster was altijd vriendelijk. Men sprak wel af dat zij deze man zo weinig mogelijk zou verzorgen.
In moeilijke situaties reageren mensen op twee mogelijke manieren.
Probleemgericht reageren betekent dat je iets aan het probleem probeert te doen. Voorbeelden hiervan zijn hulp zoeken, alternatieven uitproberen, problemen voorkomen door nieuwe situaties te vermijden enzovoort. Als je gelooft dat je in staat bent om een probleem op te lossen (al dan niet met de hulp van anderen), dan zal je sneller probleemgericht reageren.
Ik moet geduld hebben met alles wat er op onverwachte momenten gebeurt. Het kan zomaar anders lopen. Je kunt niets plannen.
- getuigenis van een mantelzorger
Emotiegericht reageren is bedoeld om zo snel mogelijk van je negatieve gevoelens af te geraken, zonder pogingen te doen om het probleem op te lossen. Er bestaan verschillende manieren om dit te doen. Je kunt bijvoorbeeld de schuld in andermans schoenen schuiven of het probleem minimaliseren of ontkennen.
Personen met dementie zullen meer en meer geneigd zijn om emotiegericht te gaan reageren. Voorbeelden daarvan zijn ontkenning, de schuld op anderen steken, anderen proberen wijs te maken dat er niets aan de hand is ( ‘façadegedrag’), agressief worden, depressief worden enzovoort. Dergelijke reacties zijn in het geval van dementie onvermijdbaar.
Er zijn twee regels die we kunnen hanteren om personen met dementie te ondersteunen:
Probleemgericht reageren: stimuleren en ondersteunen.
Je kunt proberen om zoveel mogelijk probleemsituaties te vermijden, maar soms werkt geen enkele oplossing. Dan kan je beter de situatie aanvaarden. Routine en gewoontevorming kunnen soms helpen. Probeer het leven te ‘vereenvoudigen’. Probeer vooral ook duidelijk te maken dat de persoon met dementie altijd op je hulp kan rekenen.
Emotiegericht reageren: accepteren.
Een eerste cruciale stap is het accepteren van de ziekte. In een aantal situaties kan de persoon met dementie niet anders dan emotiegericht reageren. De emotionele pijn of angst kan immers te sterk zijn. In dat geval moeten we dit accepteren. Dit betekent dat we niet in discussie moeten gaan als de persoon met dementie problemen ontkent. Dit betekent ook dat we bereid moeten zijn om onverdiende kritiek te slikken. Want de persoon met dementie kan niet anders dan deze ‘pijn’ van zich af te duwen. Wanneer we niet bereid zijn om zo te reageren, confronteren we de persoon met dementie met een werkelijkheid die hij niet aankan.